مرورگر: حمید درویشی شاهکلائی
تکلیف کلاسی درس مسائل منطقه ای و جهانی فرهنگ و ارتباطات استاد دکتر آشنا
دانشکده فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق علیه السلام- نیمسال اول تحصیلی 90-1389
درباره نویسنده:
کاظم معتمد نژاد متولد 1313 در شهرستان بیرجند هستند که تحصیلات خود را به طور تخصصی در رشته های حقوق و ارتباطات (روزنامه نگاری) در فرانسه به پایان برده اند. ایشان هم اکنون به لقب پدر ارتباطات (نوین) ایران شهرت یافته اند و از افتخارات جامعه علمی کشور در دانشگاه علامه طباطبایی هستند. این استاد برجسته ارتباطات در تشکیل برخی از دوره ها و انجمن های علمی کشور در حوزه های حقوق و ارتباطات همکاری کرده است. وی ضمن تربیت نسلهایی از دانشجویان و اساتید ارتباطات در کشور، صاحب تالیفات متعددی است که از آن جمله می توان به «وسایل ارتباط جمعی»، «روش تحقیق در محتوای مطبوعات»، «تکنولوژی های نوین ارتباطی» و آثاری در زمینه حقوق ارتباطات و تبلیغات اشاره کرد. (سایت شخصی کاظم معتمدنژاد، آخرین مشاهده: 26/7/89) حوزه های تکنولوژی های جدید ارتباطی و مطالعات میان رشته ای حقوق و ارتباطات از حوزه های تخصصی علاقه ایشان است.
در اینجا نیز به معرفی یکی از کتابهای ایشان با عنوان «اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی» می پردازیم که در حقیقت به مناسبت حضور ایشان در اولین مرحله اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (ژنو سال 2003) به رشته تحریر در آمده است.
خلاصه عمومی اثر
پیشرفتهای جدید و گسترش تکنولوژی در حوزه سایبر و اینترنت، اهمیت بررسی در مورد فرا رسیدن عصر ارتباطات و جامعه اطلاعاتی را نشان داد. در دهه های اخیر این موضوع به چگونگی سیاستگذاری ها و برنامه ریزی های کشورها اثر گذاشت و گزارشهایی درباره اقتصاد اطلاعات نوشته شد. (ص 13) به زودی مسائل بین المللی ناشی از گسترش شبکه ها و کاربرد تکنولوژی های نوین اهمیت خاصی پیدا کرد و کشورهای بزرگ صنعتی و سازمانهای جهانی درگیر آن شدند. (ص 14) کنفرانس بروکسل و منشور اکیناوا از مهم ترین نمونه های تلاش کشورهای بزرگ هستند که به برنامه ریزی برای جامعه اطلاعاتی پرداختند و در آن ها بر همکاری در زمینه زیرساخت اطلاعاتی جهانی و مقررات زدایی و برداشتن انحصارهای دولتی در این باره تاکید کردند و توجهی خاص به برخورداری ز امکانات مساعد دیجیتال، ترمیم شکاف اطلاعات دیجیتال و پیشبرد مشارکت جهانی شد. (صص 39-30)
اجلاس جهانی سران که نمونه اعلای تلاش بین المللی برای تصمیم گیری جهانی درباره جامعه اطلاعاتی است نتیجه چند اجلاس تدارکاتی و منطقه ای است که در آن در مورد 6 مساله اصلی تصمیم گیری می گردد: ایجاد زیرساختهای ارتباطی، گشودن راه جامعه اطلاعاتی، خدمات و کاربردها، نیازهای استفاده کنندگان، توسعه زمینه ها و تکنولوژی های نوین اطلاعات و ارتباطات و آموزش. (ص62) ادامه کتاب به نوعی توضیح همین موضوعات و نقدهای وارد بر آن هاست.
بیان تفصیلی دیدگاههای نویسنده در بخشهای مختلف
کتاب حاضر از یک پیشگفتار، مقدمه، 6 بخش، پی نوشت و نمایه تشکیل شده است.
نویسنده در پشگفتار به بیان اجمالی از چیستی و چگونگی اجلاس سران درباره جامعه اطلاعاتی سخن می گوید و آن را «یکی از مهم ترین رویدادهای بین المللی سال های آغاز قرن بیست و یک» می نامد. (ص 1) در ادامه از موضوع کتاب می گوید و از کسانی که در تهیه و چاپ اثر به نحوی مشارکت داشته اند تشکر می کند.
نویسنده در مقدمه به اهمیت و ضرورت مشارکت فعال ایران در اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی می پردازد.
در بخش یکم، چشم اندازهای جهانی جامعه اطلاعاتی موضوع محوری است که با مقدمه ای راجع به اینترنت و جامعه اطلاعاتی به بیان سیاستها و برنامه های ایالات متحده و کشورهای اروپایی و ژاپن (پیشگامان) می پردازد و در سطح بعد، اقدامات بین المللی کشورهای صنعتی و نیز سازمان ملل مرور می شود.
نویسنده در بخش دوم، چگونگی برگزاری این اجلاسها و کوشش ها و فعالیتهای اتحادیه بین المللی ارتباطات دور برای تهیه مقدمات اجلاس جهانی مذکور را بررسی می کند. برای اولین بار به موضوعات مورد بحث اشاره می کند و در ادامه به برنامه های تدارکاتی اجلاس می پردازد که به طور تفصیلی تر در بخش سوم، جریان برگزاری نخستین گردهمایی کمیته تدارک این اجلاس جهانی در روزهای اول تا پنجم ژوئیه 2002 و نشست تکمیلی این گردهمایی برای مشخص کردن محورها و موضوع های مورد بحث اجلاس جهانی – که در روزهای 16 تا 18 سپتامبر 2002 در ژنو صورت گرفت- معرفی می گردند.
بخش چهارم به معرفی گرایش های راهبردی یونسکو در مورد اجلاس جهانی یاد شده، پرداخته است و در بخش پنجم، موضوع مشارکت نهادها و سازمان های غیردولتی وابسته به جامعه مدنی در اجلاس جهانی ژنو و دیدگاههای انتقادی آنها در مورد جامعه اطلاعاتی، تشریح شده اند. در این فصل نویسنده به نقل از منابع انتقادی از جایگزینی جامعه ارتباطی بجای جامعه اطلاعاتی سخن می گوید و بحثی در لزوم تصویب اعلامیه جهانی حق ارتباط مطرح می کند. (ص 167) هم چنین در مقاله انتقادی دیگری به جهانی سازی سرمایه داری اشاره می کند که جامعه اطلاعاتی، مثبت جلوه دادن واقعیت های منفی سرمایه داری است. (ص 175)
بخش ششم کتاب هم نخستین پیش نویس های «اعلامیه وصول» و «برنامه عمل» مورد پیشنهاد برای تصویب در اجلاس جهانی ژنو را عرضه کرده است.
جایگاه کتاب در میان کتابهای موجود
در روی جلد این کتاب، عبارت «جلدی یکم» به چشم می خورد و در قسمت اطلاعات کتابشناسی، این اثر جلد اول یک مجموعه دو جلدی معرفی می شود. این در حالی است که تا کنون جلد دوم این اثر منتشر نشده است و جلد اول هم در بسیاری از کتابخانه ها موجود نمی باشد.
جلد اول به «چگونگی تهیه مقدمات تشکیل اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی و برگزاری نخستین گردهمایی تدارکاتی بین المللی آن» می پردازد در حالی که موضوع محوری جلد دوم -آن گونه که در پیشگفتار جلد اول مطرح شده است- «چگونگی برگزاری دومین و سومین گردهمایی تدارکاتی بین المللی و همچنین کنفرانس های تدارکاتی منطقه ای» عنوان شده است. (ص 2)
احتمالا با توجه به انتشار کتاب «گزارش روند برگزاری اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی» به همت مهندس نصرالله جهانگرد و دیگران (تهران، شورای عالی اطلاع رسانی، 1383) که کتاب جامعی است و پس از برگزاری اجلاس نوشته شده است؛ استاد از تالیف جلد بعدی کتاب صرفنظر کرده اند.
درباره جامعه اطلاعاتی چند کتاب نظری ترجمه و تالیف شده است؛ اما کتاب حاضر اولین کتابی است که گزارشی از روند برگزاری اجلاس به چاپ رسانده است. کاملترین کتاب موجود به زبان فارسی هم کتابی است که در بند قبلی معرفی شد و علاوه بر سخنان رئیس جمهوری در اجلاس و شرح آن چه اتفاق افتاد (در مقابل آنچه قرار است اتفاق بیفتد یعنی این کتاب) شامل گزارش هیئت اعزامی از ایران هم بود که در آن میان، یادداشتهای نمایندگان سازمانهای علمی ایران نظیر استاد کاظم معتمدنژد و یونس شکرخواه و ... هم به چشم می خورد. با توجه به برگزاری مرحله دوم اجلاس جهانی سران در سال 2005 (تونس) نیاز به کتابهای جدیدتر و اطلاعات به روزتر در این حوزه احساس می شود؛ البته اگر بپذیریم که این اجلاس «یکی از مهم ترین رویدادهای بزرگ آغاز قرن بیست و یکم به شمار می آید.» (ص 53)
کلیاتی از کتاب (ویژگی های ظاهری)
این کتاب در سال 1382 برای اولین و دومین بار توسط انتشارات مرکز پژوهش های ارتباطات (که نویسنده و تیم همکار دانشگاهی وی در آن نقش مهمی دارند) در تهران به زبان فارسی چاپ شده است. این اثر مشتمل بر 234 صفحه می باشد که در قطع رقعی و جلد کاغذی (paper back) منتشر شده است. طرح روی جلد کتاب تنها یک پس زمینه سفید رنگ ساده است که با لوگوی چند رنگ کوچکی از اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی آراسته شده است و فاقد هر گونه طراحی پیچیده و جذابیت بصری خاص است.
استفاده کم کتاب از جدولها و نمودارها، تنوع نسبی برای مطالب کتاب را به ارمغان نیاورده است. با توجه به ماهیت اسنادی کتاب از نتیجه گیری ها و خلاصه انتهایی فصول خبری نیست و حتی بدتر از آن که پی نوشتهای مرتبط با هر فصل در انتهای کتاب گرد هم آمده اند؛ نه در انتهای فصل مربوطه که از امیتازات مثبت این کتاب کاسته اند. فهرست اعلام به همراه کتابنامه تفصیلی به این کتاب پایان می دهد. پایان بخش کتاب اعلام فارسی است و جای خالی کتابنامه و منابع تفصیلی پایانی احساس می شود.
منابع:
دیجیتال:
وبسایت دکتر معتمد نژاد، آخرین مشاهده: 26/7/ 1389.
وب نما، وبنوشت دکتر حسن بشیر، آخرین مشاهده: 26/7/1389.
نرم افزار تحت وب سیمرغ، جستجو در منابع کتابخانه ای، وبسایت نوساسافت، آخرین جستجو: 27/7/1389.
وبسایت کتابخانه ملی، آخرین جستجو: 23/7/1389.
کتابها:
معتمدنژاد، کاظم (1382). اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی، جلد یکم، تهران، مرکز پژوهش های ارتباطات.
جهانگرد، نصرالله و دیگران (1383). گزارش روند برگزاری اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی، تهران، دبیرخانه شورای عالی اطلاع رسانی.
